توئیت های گاهانه من

فقط حواس پرت ها نماز می خوانند!

نقدی بر بازنمایی «نماز» در سریال دیدنی پایتخت،

مجموعه طنز نوروزی شبکه یک سیما

من هم مثل کارگردان سریال «پایتخت»، این سریال را واجد ویژگی ها قابل اعتنایی در معرفی خانواده ای پاک، سالم صمیمی و صادق می دانم. «پایتخت»، برخلاف بسیاری دیگر از سریال های خانوادگی مولفه های برتری در معرفی زیبایی های خانواده ی ایرانی دارد و در مقابل درام های اعصاب خورد کن ایرانی که پر است از غرولندهای خاله زنکی، گرم و دوست داشتنی است.به این فکر کن که لابلای مجموعه های پر از توهین و لودگی که به نام طنز به خورد ملت داده می شود، صحنه ای را می بینی که پسری با عشق پاهای پدر پیر و پر از دردسرش را می شورد یا از اینکه دخترها و همسرش خواب راحتی دارند پر از نشاط و آرامش می شود... این همان حسی است که هنر متعهد است تا به مخاطبانش منتقل کند.  از همه چیز بگذرم... از اینکه می توانم در تلویزیون ایران سریالی ایرانی را با خانواده بنشینم و تماشا کنم و کلی هم بخندم، باید خیلی خوشحال باشم!
این یادداشت به همه جزئیات نمی پردازد، فقط اشاره ایست به یک اتفاق نامناسب در این سریال؛ از جمله این یادداشت فعلا در دعوای بین اینکه لهجه سریال متضمن تحقیر یا توهین مازندرانی هاست، موضعی ندارد؛ هرچند خودم موضعی دارم.
در شماره اول هفته نامه 9 دی که شنبه 20 فروردین منتشر می شود می توانید مقالات و یادداشت های بیشتری در اینباره ببینید... ان شاءالله

اما...

تصویر سازی نامناسب از متدینین یکی از نکاتی است که اتفاقا مورد تذکر جدی منشور برنامه سازی در صدا و سیما بوده است. با این وجود توهین به چادر و یا مردان دارای محاسن بارها و بارها در سریال ها و تله فیلم های ایرانی رخ داده است. چادری ها یا ریشوها در قاب رسانه ملی یا به شغل های پایین دستی و حاشیه ای مشغولند،یا آرایش آدم های دسته چندم و عقب افتاده از زمانه است یا مخصوص دوران بیچارگی و فلاکت است و یا سالخوردگان و از پا افتادگان.

 از طرفی علیرغم دغدغه های مستمر در خصوص تبلیغ نماز و مناسک دینی در رسانه ملی، همچنان شخصیت های موثر و دست اول قصه های تلویزیونی زندگیی بدون صبغه دینی دارند و به ندرت اثری از تقید آنها به شرعیات، بویژه نماز دیده می شود. از آن فاجعه بارتر اینکه تلویزیون هرگاه خواسته سراغ نمایش نمایشی نماز برود دست به دامن مادربزرگ های زمین گیر شده است که فارغ از همه دنیا روی سجاده های پر از گل یاس شان می نشینند و برای فرزندان ناخلفشان دعا می کنند!

این بار و در سریال «پایتخت» نوبت تمسخر نمازخوان ها بود. اینبار هم که سیروس مقدم می خواست حرفی از نماز در سریالش باشد آنرا به پیرمردی حواس پرت، عقب افتاده و بدریخت نسبت داد. پدر قصه پایتخت تنها کسی بود که نگران قضا شدن نمازش بود و دیگران همواره از اینکه او باید نمازش را در بدترین وضعیت می خواند کلافه بودند. «بابا پنجعلی» پیرمردی مبتلا به آلزایمر بود که دو نگرانی بیشتر نداشت: اول اینکه ناهار نخورده است و دوم اینکه نماز نخوانده است! نمازخواندن این شخصیت پرت از مرحله همیشه مایه دردسر بود و بطور آشکاری خلاف جریان جاری قصه به نمایش در میآمد.

 در این سریال هم در ادامه مجموعه های تلویزیونی و تله فیلم های محصول سیما فیلم، نماز خصلتی مربوط به گذشتگان است و حداکثر ممکن است دعای پس از آن در مواردی برای فرزندان یا نوه های جوان تر این از دنیا عقب افتاده ها، به درد بخورد.

1- سال های اخیر اتفاقات عجیبی در عرصه مجموعه های نمایشی تلویزیونی در دنیا رخ داده است. مجموعه های چند ده قسمتی پلیسی یا درام های طولانی مدت، اپراهای صابونی یا سریال های تخیلی همه و همه در رقابت برای جلب نظر مخاطبان اند. با این وجود در کنار جلوه های پر رنگ «فرار از زندان»، «24» و نمونه های کلمبیایی یا کره ای سریال های چند ده قسمتی، مجموعه هایی چون «رستگاران» یا «دلنوازان» از رسانه ملی بیش از هشتاد درصد مخاطب را جذب کرده و رضایت آنها را جلب کرده اند. این اتفاق مهم و قابل تاملی است. باید اعتراف کنیم که رقابت با شبکه هایی که بطور ویژه، سریالهایی با دوبله یا زیرنویس فارسی پخش می کنند. کار آسانی نیست. شبکه های فارسی وان، پی ام سی، من و تو، ام بی سی پرشیا و ... بدون محدودیت های اخلاقی و عقیدتی، ساعات شبانه روز مخاطب فارسی زبان را پر می‌کنند و در این میان کار سریالهای ایرانی را بیش از پیش دشوار می‌کنند؛ خصوصا اینکه انتظار از رسانه ملی نه فقط سرگرم کردن مخاطب بلکه انتقال آموزه های دینی و تربیت انقلابی باشد! 

4- مخاطبان همچنان منتظر ارائه یک تصویری ایده آل از یک جوان انقلابی اند که تحت تاثیر انقلاب اسلامی و آموزه های امام راحل(ره) دست به کنش اجتماعی و سیاسی می‌زند. به نظر می‌رسد ساخته و پرداخته کردن چنین پرسوناژی آنچنان دشوار نباشدکه باعث شود با صرف نظر از آن، قهرمان قصه را در حد یک جوان منافق که در گیرودار یک داستان عشقی، توبه سازمانی (و نه توبه ایدئولوژیک) می‌کند، تقلیل دهیم. برخورد تبلیغات با وقایع سیاسی مطلوب نیست. رسانه باید بجای مفتضح کردن منافقین و تقدیس مومنین، ماهیت این دو جبهه را در دوسوی دو قطبی حق و باطل بشناساند. «نمایش» تاریخ خوب است لیکن کار بزرگ شناساندن تاریخ است. مامنتظر آن کار بزرگ هستیم.

اشتغال زنان منافی با سبک زندگی ایرانی-اسلامی است

از طرفی احساس وفاداری مرد به خانواده و احساس فداکاری او برای همسرش با میزان وابستگی همسر به او نسبت مستقیم دارد. یعنی هرچه زن به مرد بیشتر اتکا کند، احساس وفاداری شوهر و فداکاری او برای خانواده بیشتر می شود و بالعکس.

البته نگران کننده ترین بخش ماجرا طلاق های توافقی(29 درصد) است که اتفاقا بیشتر در خانواده های تحصیل کرده و زنان شاغل جریان دارد. به نظر می رسد این نمونه از طلاق های که ناشی از تحول ادراک هویتی است با اشتغال زنان نسبت مستقیم دارد.

شاید برخی تصور کنند اشتغال زن او را در موقعیتی مساوی با مرد قرار می دهد، این در حالیست که بجای تساوی، "تشابه" اتفاق می افتد. تشابه موقعیت زن و مرد نتیجه ای جز فشار مضاعف به زن ندارد. در واقع با مشابه شدن موقعیت زن و مرد تکالیف خاص زنانگی از بین نمی رود بلکه به تکالیف قبلی اضافه می شود. مثلا مادری و مدیریت خانه از اموری است که از عهده ی مرد خارج است. به این معنا که اساساً ویژگی های فیزیولوژیک و روانشناختی مردان چنین امکانی را به او نمی دهد. حال اگر بگویید که زنان را هم بخاطر موقعیت مشابه با مردان از این امور معاف می کنیم طبعا از سبک زندگی ایرانی-اسلامی فاصله گرفته اید چراکه زن در تربیت و فرهنگ اسلامی اصالتاً همسر و مادر است و نه یک کنشگر اجتماعی؛ و اگر بگویید زن علاوه بر حضور فعال اجتماعی وظایف اختصاصی اش را هم انجام دهد نتیجتاً او را به تکلف و زحمت دوچندان انداخته اید.

بنابراین روشن است که اگر قائل به گسترش سبک زندگی ایرانی- اسلامی باشیم باید اموری را که اصالت دارند از اموری که بالعرض و اقتضائی و از سر اضطرار اند تفکیک کنیم.

اشتباه دیگر این است که برخی اشتغال زنان را جزء "حقوق" می دانند. یعنی می گویند این "حق زن" است که شاغل باشد. این مغالطه ای است که میان حق و تکلیف ایجاد شده است. مثلا سربازی رفتن یا جهاد کردن تکلیف است، چرا هیچ فعال حقوق زنی میتینگ برگزار نمی کند که سربازی برای زنان هم اجباری شود؟!

اشتغال هم تکلیف مرد است. در واقع زن واجب النفقه است. یعنی مرد مکلف به کسب درآمد برای مدیریت اقتصادی خانه در برابر حضور زن در منزل است. زن هیچ تکلیفی به کسب درآمد ندارد و اگر هم درآمدی کسب کند به هیچ وجه الزامی به خرج کردن آن در امور جاری زندگی ندارد. این یک موازنه حقوقی است. زن می پذیرد که در خانه ی مردی به عنوان همسرش حاضر باشد و مرد هم مکلف است که تمام مخارج زندگی او را اعم از خوراک، پوشاک، بهداشت و... بپردازد.

این موازنه در نظام های حقوقی دیگر صورت دیگری دارد. مثلا زن در فرانسه فقط واجب النفقه نیست. بلکه مرد هم واجب النفقه است! یعنی زن و مرد شریک زندگی نیستند بلکه شریک تجاری و جنسی اند. این هم نوعی موازنه است. به این صورت که اجازه ی اشتغال زن بدست همسرش نیست در عوض واجب النفقه هم نیست. زن در فرانسه اصالتا یک کنشگر اجتماعی مانند مرد است. بنابراین درمورد شیوه ی همسری یا مادری ، خودش تصمیم می گیرد. از طرف دیگر او چون از طرف شوهرش پشتیبانی اقتصادی نمی شود همیشه با نگرانی از آینده اش ترجیح می دهد فرزندی نداشته باشد و به اشتغالشان بیش از مدیریت زندگی خصوصی شان متعهد باشند. مردها هم طبعا تصمیم می گیرند بجای ازدواج که آنها را به هر ترتیب به تعهداتی پایبند می کند، زندگی های غیرمتعهدانه با زنان را برگزینند. به این ترتیب طبق آمار در فرانسه غالبا بجای ازدواج ، کنکوبیناژ اتفاق می افتد. کنکوبیناژ نوعی زندگی زناشویی خارج از تعهدات حقوقی و مذهبی است. یعنی زن و مرد برای مدتی پارتنر های خود را انتخاب می کنند و نیاز های جنسی شان را برآورده می کنند و بعد هم مطابق تذوق و تنوع طلبی شان تغییرش می دهند. 

حرف هایی که گفتیم دو نوع سبک زندگی است؛ دریکی زن اصالتاً همسر و مادر است و بنا بر اقتضائاتی حضور اجتماعی اش مشابه مرد می شود، و در دیگری زن اصالتاً مشابه مرد یک کنشگر اجتماعی است با همان نقش ها، و نقش های اختصاصی و تخصصی زنانه را وا می گذارد.

ممکن است برخی ما را به واقعیت های امروز جامعه توجه دهند که مردان ایرانی هم مشابه مدل های فرانسویشان از زنان سوءاستفاده می کنند. نمونه های غیرمرغوب برای همه ی استدلال ها دردسر سازند. ولی نکته ی مهم این است اتفاقا همین نمونه های غیرمرغوب وطنی بیش از همه چیز ناشی از توسعه ی سبک زندگی غیر ایرانی متولد شده اند. بد نیست توجه کنیم که اتفاقا نمونه های غیرمرغوب بیش از دیگران طرفدار حضور پررنگ و بی قاعده ی زنان در نقش های مردانه و ترک خانه هستند. چون به این ترتیب زمینه ی سوءاستفاده های مردانه بیشتر فراهم می شود.

پ ن 1: این موضوع را در رساله ی دکتری ام بطور مفصل مطالعه کرده ام. منابع هم همانجاست. انتظار ندارید که همه ی بحثها و نمودارها و منابع را یکجا در یک متن وبلاگی بنویسم! نوشتم که ان شاءالله سرآغاز یک تامل برای اهلش باشد.

پ ن 2: کلا از حالا به بعد هر از گاهی بخشهایی از رساله ام را بطور بسیار خلاصه منتشر می کنم. موضوع اصلی رساله اتفاقا ناظر به حوزه سبک زندگی جوانان ایران معاصر است.

سبک زندگی (2)

آخرین مطلب:

...تلفن همراه وسیله ایست برای ارتباط با دیگران در هر جا و هر زمان؛ آنروی سکه ی این سهولت در ارتباط، سهولت «در دسترس بودن» است. با تلفن همراه هم هیجان و گرمی روابط میان فردی حضوری کاهش می یابد و هم امکان «خلوت». جالب است که برخی شرکت های نامدار تولید کننده ی تلفن همراه، نصب نرم افزار پیغامگیر بر روی تلفن ها را روا نمی دانند. به نظر آنها تلفن همراه وسیله ای برای «همیشه در دسترس بودن» است. این همیشه در دسترس بودن برای رفع نگرانی های احتمالی تنهایی، گمشدگی و رها شدگی است. بتدریج اگر روزی از سر فراموشی تلفن همراهتان را با خود برندارید تا پایان روز احساس امنیت خاطرتان مخدوش می شود، یا حتی اگر مجبور باشید آنرا در وضعیت سکوت قرار دهید، هر چند دقیقه یکبار وارسی اش میکنید تا ارتباطی از شما فوت نشود… . کم کم عادت می کنید که بدون آن زندگی نکنید درحالیکه تا چندی پیش نه آنرا می شناختید و نه به وجودش احساس نیاز می کردید.

من حاضر به مناظره زنده ی تلویزیونی هستم

پس از انتشار متن پیشین در پلاس، تهیه کننده سریال «راستش را بگو» بنده را به مناظره زنده ی تلویزیونی دعوت کرده است. بنده بسیار استقبال میکنم. بالاخره بعد از دو سال ممنوع التصویری این دعوت را به فال نیک می گیرم. از عملکرد تلویزیون سوالهای بسیاری دارم که یک برنامه ی زنده ی تلویزیونی این فرصت را در اختیار بنده قرار خواهد داد. البته نمی دانم که تهیه کننده ی محترم این سریال می دانند که بنده و بسیاری از دوستانم ممنوع التصویر هستیم یا خیر ولی به هر ترتیب اینکه تلویزیون جرأت نقد خود را داشته باشد اتفاق مبارکی است. در این سالها ایشان و همفکرانشان همیشه برای بیان سلایق و ایده هایشان به وفور از تلویزیون استفاده کرده اند و ما حداکثر در صفحات خصوصی اینترنتی مان نقد کرده ایم, این هم فرصت اندکی است بلکه ما هم حق مان را از تلویزیون استیفاء کنیم.

همه ی ما به تلویزیون به عنوان بزرگترین و اثرگذارترین ابزار فرهنگی و همچنین بخاطر انتساب به مقام معظم رهبری حساسیت داریم. بالاخره باید این حساسیت در قالب نقادی بروز کند... هرچند که از طرف عده ای به «کج خیالی» متهم بشویم.

منتظر دعوت رسمی شبکه یک برای مناظره ی زنده با عوامل این سریال و مدیران شان می مانم...

شبکه های اجتماعی زمینه بروز افکار عمومی و منبع توزیع عقایدند. همه ی ما درباره ی موضوعات چالشی و مناقشه برانگیز نظری داریم و حدس هایی می زنیم ولی آشکارا و با صدای بلند آنرا بیان نمی کنیم. غالبا مردم پیش از ابراز عقیده شان به این فکر میکنند که در اقلیت اند یا در اکثریت، با حمایت مواجه می شوند یا با شماتت. بسیاری اگر حدس بزنند در اقلیت اند سکوت می کنند و درباره ی نظراتشان با دیگران حرف نمی زنند. در نظریه های پیام ارتباطی به این اتفاق «مارپیچ سکوت» می گویند. هرقدر ما از ترس انزوا و حمله ی دیگران از ابراز نظراتمان پرهیز کنیم، این مارپیچ سکوت شدیدتر می شود یعنی صدای آنها بلندتر می شود...